گزارشی از تخصصی‌ترین مرکز مرمت آثار فرهنگی شرق کشور در حرم مطهر رضوی | اداره‌ای با قدمت ۵۰۰ ساله
مرکز مرمت آثار فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با هدف حفظ میراث فرهنگی اسلامی، با قدمتی نزدیک به ۵۰۰ سال در زمان صفویه تاسیس شده است.
به گزارش شهرآرانیوز، به مناسبت هفته کتاب و کتابخوانی، قرار بر این شد بازدیدی از فضای کتابخانه حرم مطهر رضوی و بخش‌های مختلف آن داشته باشیم که یکی از بخش‌های کمتر دیده شده کتابخانه، مرکز مرمت آثار فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی است. این مرکز با هدف حفظ میراث فرهنگی اسلامی، طبق اسناد موجود با قدمتی نزدیک به ۵۰۰ سال و در زمان صفویه تاسیس شده است. این مرکز تخصصی‌ترین واحد مرمت در شرق کشور است که با اسیدزدایی سند و کتاب، استحکام بخشی اسناد و نسخ خطی، صحافی منابع چاپی، آفت‌زدایی، سم پاشی و مرمت عکس‌ها و آثار قدیمی در جهت حفظ آثار و اشیای تاریخی و هنری فعالیت می‌کند.
۱۲۰ هزار نسخه در مخازن خطی
مدیر مرکز مرمت آثار فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی که بیش از ۲۰ سال است مدیریت این مرکز را به عهده دارد در گفتگو با شهرآرانیوز گفت: اینجا ابتدا به عنوان قسمتی از سازمان کتابخانه فعالیت می‌کرد. اوایل دهه ۷۰ تبدیل به بخش صحافی شد و در دهه ۸۰ به اداره تغییر یافت و در حال حاضر نیز حدود ۴ ماهی است که به عنوان مرکز شناخته شده است.
سیدعلی طباطبایی به بخش‌های این مرکز اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: آثاری که به ما مربوط می‌شود در دو بخش تقسیم بندی می‌شود.
بخشی از آن به منسوجات که شامل مرمت سفال، چوب، فلز و نقاشی مربوط می‌شود و بخش دیگر که حجم بیشتری از کار را به خود اختصاص می‌دهد مرمت نسخه‌های خطی است. هر کدام از آثار که به دست ما می‌رسد یا توسط آستان قدس خریداری شده یا اهدایی و وقفی از سوی افراد حقیقی و حقوقی است.
نسخه‌های خطی از بخش مخزن خطی که حدود ۱۲۰ هزار نسخه در آن موجود است به این مرکز می‌آیند و باز به مخزن باز می‌گردد. آثار تاریخی نیز مربوط به موزه آستان قدس است که بعد از مرمت، در موزه نگهداری می‌شود و در معرض دید عموم قرار می‌گیرد.
مرمت حدود ۱۰۰۰ نسخه خطی و اثر به صورت سالانه
طباطبایی در خصوص حجم کاری که برای مرمت و نگهداری آثار انجام می‌گیرد گفت: مخازن خطی، مجموعه آثار و موزه‌ها به صورت مرتب پایش می‌شود که اگر نیاز به مرمت داشته باشند به مرکز ارجاع داده می‌شود تا اینجا انجام شود.
طول مدت مرمت هر یک از آثار بستگی به میزان آسیب و خوردگی و حجم کاری آن دارد و ممکن است یک نسخه خطی از قرن پنجم تنها جلدش نیاز به مرمت داشته باشد و کارش دو روزه تمام شود و گاهی یک نسخه مربوط به قرن سیزدهم است، اما کار مرمت آن یک ماه یا بیشتر طول می‌کشد.
درباره آثار و منسوجات نیز باز هم بستگی به میزان آسیب آن دارد. به عنوان مثال پایه چراغ فانوسی داشتیم که ۴ نفر، شش ماه روی آن کار کردند و گاهی ۲ هزار سکه به مرکز می‌آید. به طور کلی می‌توان گفت سالانه حدود ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ نسخه خطی و آثار، مرمت می‌شود.
مرمت ۱۴۰۰ ساله و بیشتر از آن
قدمت آثار و نسخ خطی که به اینجا می‌آید هم عالمی برای خود دارد. مدیر مرکز مرمت آثار فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها اظهار کرد: قدیمی‌ترین مرمت مربوط به نسخه‌های خطی است که قرآن‌هایی منسوب به ائمه اطهار (ع) از قرن اول هجری قمری را داریم.
حتی سفال‌هایی داشتیم که برخی از آن‌ها مربوط به دوران قبل از میلاد مسیح است که یا خریداری شده یا اهدایی و وقفی بوده است. همچنین دور پوش ضریح مطهر از دوره صفویه، فرش‌های تاریخی، درب مقبره خالصی مربوط به دوره تیموریان، ترمیم قسمتی از پرده کعبه و آثاری از سکه‌های دوران قبل اسلام که مربوط به ساسانیان است از جمله آثار و اسنادی است که در این مرکز مورد مرمت قرار گرفته‌اند.
بخش حساس قرنطینه و تشخیص و درمان آثار
کارشناس آزمایشگاه مرکز مرمت آثار فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها، خانم جوانی است که ۱۲ سال سابقه کار در این سمت را دارد. حرفه و تخصص او در این بخش بسیار مهم است چرا که این بخش، آثار و اسناد را آسیب شناسی می‌کند و نحوه مرمت بر اساس آن صورت می‌گیرد و تشخیص اشتباه در ابتدای کار، باعث می‌شود بقیه مسیر هم اشتباه پیش برود.
مریم باقرپور که کارشناس این بخش مهم در مرکز است بیان کرد: کار آزمایشگاه دو بخش دارد؛ قرنطینه و آفت زدایی و بخش فن شناسی و آسیب شناسی.
هر اثری که به این مرکز از سوی مرکز اسناد خریداری یا توسط افراد حقیقی و حقوقی اهدا و وقف می‌شود دو حالت دارد. یا دارای آلودگی است یا خیر. ابتدا تمامی آثار و اسناد در بخش قرنطینه بررسی می‌شود. اگر آلوده باشد باید آن آلودگی رفع و بعد وارد مخازن و موزه شود، اگر هم آلودگی نداشته باشد به مرحله فن شناسی و آسیب شناسی می‌رود.
در اتاق قرنطینه بررسی دقیق‌تر صورت می‌گیرد و اگر آفتی داشته باشد نوع آن تشخیص و بر اساس نوع تشخیص آن درمان صورت می‌گیرد. اگر قارچ یا کپک فعال داشته باشد ابتدا پاک سازی و گردگیری و نهایتا آفت زدایی می‌شود. اگر هم اسیدی باشد پی اچ (PH) آن سنجیده می‌شود که چقدر این کتاب اسیدی است و بعد اسیدزدایی اتفاق می‌افتد.
آسیب شناسی آثار و اسناد با محلول‌های سمی
قربان پور در ادامه در خصوص بخش فن شناسی و آسیب شناسی تشریح کرد: در این قسمت، جنس اثر و میزان و نوع خوردگی با محلول‌هایی شناسایی می‌شود که بعضا سمی است، مثلا اگر کوزه‌ای سفالی یا فلزی به ما داده شود آلیاژ و جنس آن را تشخیص می‌دهیم.
اگر خوردگی فعال و زنگاری روی اثر نشسته باشد با استفاده از روش‌های درمانی خوردگی رفع می‌شود، آن را غیر فعال می‌کنیم.
در بخش الیاف نیز بعد از تشخیص نوع الیاف که آیا رنگ می‌دهد یا خیر و مرمت‌کار اجازه شستشو دارد یا خیر اطلاعات به آن‌ها داده می‌شود و بعد از طی این دو مرحله به بخش کارگاه فعالیت‌های مرمت می‌رود. بستگی به نوع اثر و آسیب‌هایی که هر یک از آثار و نسخه‌ها دارد این مراحل و نوع مرمت متفاوت است.
پایش‌های محیطی، پیشگیری از نابودی اسناد است
کارشناس آزمایشگاه مرکز مرمت آثار فرهنگی سازمان کتابخانه‌ها بخش پایش‌های محیطی را در روند کاری این مرکز مهم دانست و افزود: پایش‌های محیطی منظم به صورت دوره‌ای و هفتگی برای آثاری که در مرکز موزه‌ها و مخازن نگهداری می‌شود انجام می‌شود.
ما در این پایش وضعیت نور، محیط، دما، نوع حشرات، میزان رطوبت و ... را می‌سنجیم تا اگر هرکدام از این عوامل از استاندارد خود دور شدند آن را به بخش مربوطه گزارش دهیم تا اصلاح شود و به شرایط مناسب برگردد. به طور مثال، میزان رطوبت بر ماندگاری یا تخریب آثار و اسناد تاثیر بالایی دارد.
علاوه بر پایش‌های محیطی که مرتب و هفتگی انجام می‌شود گاهی فردی که در محل موزه یا مخزن فعالیت می‌کند نیز به ما اعلام می‌کند تغییری در اثر دیده است و ما آن را بررسی می‌کنیم.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
